Tekjuafkoma hins opinbera var jákvæð um tæpa 23 milljarða króna árið 2018, eða sem nemur 0,8% af vergri landsframleiðslu (VLF). Til samanburðar var afkoman jákvæð um 14,1 milljarð króna árið 20171 . Bætt afkoma skýrist m.a. af lægri vaxta- og tilfærsluútgjöldum en taka verður tillit til þess að árið 2017 var í reikningum sveitarfélaga gjaldfærð fjármagnstilfærsla til Brúar lífeyrissjóðs upp á 32 milljarða króna.
Fjármál hins opinbera | |||||||
Milljarðar króna á verðlagi hvers árs | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
Heildartekjur hins opinbera | 740,8 | 795,7 | 907,0 | 931,0 | 1.418,3 | 1.138,3 | 1.203,6 |
Heildarútgjöld hins opinbera | 807,2 | 830,5 | 908,5 | 949,1 | 1.108,7 | 1.124,1 | 1.180,6 |
Tekjuafkoma hins opinbera | -66,5 | -34,8 | -1,5 | -18,2 | 309,6 | 14,1 | 23,0 |
Hlutfall af VLF % | |||||||
Heildartekjur hins opinbera | 40,2 | 40,6 | 43,7 | 40,6 | 56,9 | 43,6 | 42,8 |
Heildarútgjöld hins opinbera | 43,8 | 42,4 | 43,8 | 41,4 | 44,5 | 43,0 | 42,0 |
Tekjuafkoma hins opinbera | -3,6 | -1,8 | -0,1 | -0,8 | 12,4 | 0,5 | 0,8 |
Tekjuafkoma ríkissjóðs | -3,2 | -1,7 | 0,8 | -0,3 | 12,1 | 1,7 | 0,9 |
Tekjuafkoma sveitarfélaga | -0,5 | -0,4 | -0,8 | -0,6 | 0,1 | -1,2 | -0,3 |
Tekjuafkoma almannatrygginga | 0,0 | 0,3 | -0,1 | 0,0 | 0,3 | 0,0 | 0,2 |
Tekjur hins opinbera 42,8% af VLF
Tekjur hins opinbera námu 1.203,6 milljörðum árið 2018, eða sem nemur 42,8% af landsframleiðslu ársins. Til samanburðar mældust tekjur hins opinbera 1.138,3 milljarðar árið 2017, eða sem nemur 43,6% af landsframleiðslu þess árs. Á verðlagi hvors árs jukust tekjur hins opinbera um 65,3 milljarða á árinu 2018, borið saman við fyrra ár eða um 5,7%.
Heildartekjur ríkissjóðs jukust um 4,8% árið 2018 samanborið við fyrra ár og námu alls 881,7 milljörðum króna. Tekjur sveitarfélaga jukust nokkuð meira eða um 8,9% og námu alls 362,8 milljörðum króna. Heildartekjur almannatrygginga jukust mest eða um 11,9% og námu alls 251,2 milljörðum króna á árinu 2018.
Heildartekjur hins opinbera og undirgeira þess | |||||||
Verðlag hvers árs, milljarðar króna | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
Hið opinbera | 740,8 | 795,7 | 907,0 | 931,0 | 1.418,3 | 1.138,3 | 1.203,6 |
Ríkissjóður | 545,5 | 584,5 | 686,1 | 692,4 | 1.149,0 | 840,9 | 881,7 |
Sveitarfélög | 224,4 | 243,6 | 254,9 | 273,6 | 308,3 | 333,3 | 362,8 |
Almannatryggingar | 157,8 | 166,8 | 168,6 | 178,8 | 200,3 | 224,4 | 251,2 |
Hlutfall af VLF % | |||||||
Hið opinbera | 40,2 | 40,6 | 43,7 | 40,6 | 56,9 | 43,6 | 42,8 |
Ríkissjóður | 29,6 | 29,8 | 33,1 | 30,2 | 46,1 | 32,2 | 31,4 |
Sveitarfélög | 12,2 | 12,4 | 12,3 | 11,9 | 12,4 | 12,8 | 12,9 |
Almannatryggingar | 8,6 | 8,5 | 8,1 | 7,8 | 8,0 | 8,6 | 8,9 |
Skattar á tekjur og hagnað jukust um 5,7% árið 2018
Skattar á tekjur og hagnað eru stærsti tekjuliður hins opinbera og skilaði 42,5% af heildartekjum þess á árinu 2018. Alls námu tekjur hins opinbera af tekjusköttum 511,7 milljörðum á árinu 2018 og jukust um 5,7% frá fyrra ári. Sem hlutfall af landsframleiðslu námu skattar af tekjum og hagnaði 18,2% árið 2018. Tekjur hins opinbera af sköttum á vöru og þjónustu jukust nokkru minna á árinu 2018, eða um 4,4%. Skattar á vöru og þjónustu námu 28,3% af heildartekjum árið 2018, eða 12,1% af landsframleiðslu ársins.
Skatttekjur og tryggingagjöld hins opinbera | |||||||
Verðlag hvers árs, milljarðar króna | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
Skatttekjur og tryggingagjöld | 626,4 | 676,1 | 774,3 | 812,0 | 1.265,6 | 982,8 | 1.037,6 |
Skattar á tekjur og hagnað | 283,2 | 315,6 | 360,5 | 381,0 | 429,5 | 484,0 | 511,7 |
Skattar á launagreiðslur | 5,4 | 6,5 | 7,0 | 6,6 | 7,4 | 7,9 | 8,5 |
Eignaskattar | 44,3 | 46,5 | 49,6 | 43,5 | 432,6 | 54,0 | 56,8 |
Skattar á vöru og þjónustu | 210,9 | 220,8 | 233,9 | 257,8 | 290,8 | 326,9 | 341,2 |
Skattar á alþjóðaviðskipti | 7,7 | 5,8 | 6,1 | 5,0 | 5,1 | 3,9 | 4,1 |
Aðrir skattar | 10,0 | 11,0 | 43,8 | 38,4 | 14,9 | 16,4 | 17,0 |
Tryggingagjöld | 64,9 | 69,9 | 73,4 | 79,7 | 85,4 | 89,6 | 98,2 |
Hlutfall af VLF | |||||||
Skatttekjur og tryggingagjöld | 34,0 | 34,5 | 37,3 | 35,4 | 50,8 | 37,6 | 36,9 |
Skattar á tekjur og hagnað | 15,4 | 16,1 | 17,4 | 16,6 | 17,2 | 18,5 | 18,2 |
Skattar á launagreiðslur | 0,3 | 0,3 | 0,3 | 0,3 | 0,3 | 0,3 | 0,3 |
Eignaskattar | 2,4 | 2,4 | 2,4 | 1,9 | 17,4 | 2,1 | 2,0 |
Skattar á vöru og þjónustu | 11,5 | 11,3 | 11,3 | 11,2 | 11,7 | 12,5 | 12,1 |
Skattar á alþjóðaviðskipti | 0,4 | 0,3 | 0,3 | 0,2 | 0,2 | 0,1 | 0,1 |
Aðrir skattar | 0,5 | 0,6 | 2,1 | 1,7 | 0,6 | 0,6 | 0,6 |
Tryggingagjöld | 3,5 | 3,6 | 3,5 | 3,5 | 3,4 | 3,4 | 3,5 |
Útgjöld hins opinbera jukust um 5% árið 2018
Útgjöld hins opinbera námu 1.180,6 milljörðum króna árið 2018 og jukust um 5% milli ára. Aukningin í útgjöldum ríkissjóðs nam 7,5%, útgjöld sveitarfélaga jukust um 2% og útgjöld almannatrygginga um 9,5% frá fyrra ári. Hafa ber í huga að á árinu 2017 var gjaldfærð fjármagnstilfærsla sveitarfélaga til Brúar lífeyrissjóðs upp á 32 milljarða króna. Að frádreginni þeirri fjármagnstilfærslu jukust heildarútgjöld sveitarfélaga um 11,8% á árinu 2018 samanborið við fyrra ár.
Útgjöld hins opinbera og undirgeira þess | |||||||
Í milljörðum króna | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
Hið opinbera | 807,2 | 830,5 | 908,5 | 949,1 | 1.108,7 | 1.124,1 | 1.180,6 |
Ríkissjóður | 603,9 | 618,0 | 669,8 | 698,3 | 847,3 | 795,3 | 855,1 |
Sveitarfélög | 233,0 | 250,9 | 271,3 | 287,0 | 306,7 | 365,1 | 372,5 |
Almannatryggingar | 157,3 | 160,8 | 170,0 | 177,7 | 194,0 | 223,9 | 245,1 |
Hlutfall af VLF | |||||||
Hið opinbera | 43,8 | 42,4 | 43,8 | 41,4 | 44,5 | 43,0 | 42,0 |
Ríkissjóður | 32,8 | 31,5 | 32,3 | 30,4 | 34,0 | 30,4 | 30,4 |
Sveitarfélög | 12,7 | 12,8 | 13,1 | 12,5 | 12,3 | 14,0 | 13,2 |
Almannatryggingar | 8,5 | 8,2 | 8,2 | 7,7 | 7,8 | 8,6 | 8,7 |
Samneysluútgjöld hins opinbera2, þ.e. launaútgjöld, kaup á vöru og þjónustu og afskriftir að frádreginni sölu á vöru og þjónustu, námu 669,5 milljörðum króna, eða 23,8% af landsframleiðslu ársins 2018. Er það aukning um 8,9% milli ára. Launakostnaðurinn vegur þyngst en hann jókst um 8% frá árinu 2017. Fjárfestingarútgjöld hins opinbera jukust um 41% árið 2018, en hlutfall þeirra af landsframleiðslu hefur farið hækkandi undanfarin ár og mældist 4,4% á síðasta ári. Mikill vöxtur í fjárfestingu hins opinbera skýrist meðal annars af afhendingu Hvalfjarðarganga. Á móti fjárfestingarútgjöldum tekjufærist fjármagnstilfærsla í rekstri ríkisins þannig að afhendingin hefur ekki áhrif á afkomuna.
Félagslegar tilfærslur til heimila jukust um 9,5% á árinu 2018 og námu um 6,5% af landsframleiðslu borið saman við 6,4% árið áður. Vaxtagjöld hins opinbera drógust saman um 21,4%, en sem hlutfall af landsframleiðslu námu þau 2,8% árið 2018 samanborið við 3,9% árið 2017.
Hagræn flokkun útgjalda hins opinbera | |||||||
Hlutfall af VLF | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
Heildarútgjöld | 43,8 | 42,4 | 43,8 | 41,4 | 44,5 | 43,0 | 42,0 |
Laun | 13,1 | 13,1 | 13,3 | 13,4 | 13,3 | 14,0 | 14,1 |
Kaup á vöru og þjónustu | 11,6 | 11,3 | 11,1 | 10,5 | 10,2 | 10,3 | 10,3 |
Vaxtagjöld | 4,6 | 4,4 | 4,6 | 4,4 | 3,9 | 3,9 | 2,8 |
Fjárframlög | 1,7 | 1,6 | 1,4 | 1,3 | 1,4 | 1,3 | 1,3 |
Framleiðslustyrkir | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,2 |
Félagslegar tilf. til heimila | 7,3 | 6,8 | 6,7 | 6,2 | 5,9 | 6,4 | 6,5 |
Önnur tilfærsluútgjöld | 2,7 | 2,1 | 3,5 | 2,5 | 6,9 | 3,6 | 2,4 |
Fjárfesting | 2,6 | 2,8 | 3,0 | 2,8 | 2,7 | 3,3 | 4,4 |
Útgjöld til heilbrigðis- og menntamála
Einn stærsti málaflokkurinn í opinberum rekstri eru heilbrigðismálin og á árinu 2018 runnu 17,9% af útgjöldum hins opinbera til þeirra. Heilbrigðisútgjöld hins opinbera námu 211,7 milljörðum króna, eða 7,5% af landsframleiðslu ársins 2018.
Útgjöld hins opinbera til fræðslumála voru 190,7 milljarðar króna á árinu 2018, eða 6,8% af landsframleiðslu. Tæplega helmingur útgjalda hins opinbera til fræðslumála rann til grunnskólastigsins, eða sem nemur 3,3% af landsframleiðslu. Til háskólastigsins runnu 18,7% af fræðsluútgjöldum hins opinbera, eða 1,3% af landsframleiðslu. Framhaldsskólastigið tók til sín 16,2% útgjaldanna og 10,4% fóru til leikskólastigsins. Í heildina námu útgjöld til fræðslumála 16,2% af heildarútgjöldum hins opinbera.
Heildarskuldir hins opinbera námu 68,7% af landsframleiðslu í lok árs 2018
Peningalegar eignir hins opinbera námu 1.526 milljörðum króna í árslok 2018, eða sem nemur 54,3% af landsframleiðslu. Heildarskuldir hins opinbera námu 1.932 milljörðum króna í árslok 2018, eða sem nemur 68,7% af landsframleiðslu ársins, samanborið við 75,5% í lok árs 2017. Er þetta sjöunda árið í röð þar sem skuldir hins opinbera, sem hlutfall af landsframleiðslu, fara lækkandi en þær hafa ekki mælst lægri á þann mælikvarða í rúman áratug, eða síðan 2007.
Í árslok 2018 námu erlendar lántökur 4,5% af landsframleiðslu ársins, en hlutfall erlendra skulda hefur farið lækkandi frá árinu 2011 þegar þær mældust mestar sem hlutfall af landsframleiðslu, eða 27,2%. Innlendar lántökur sem hlutfall af landsframleiðslu hafa einnig farið lækkandi og námu 7,3% af landsframleiðslu í árslok 2018.
Peningalegar eignir og skuldir hins opinbera | |||||||
Hlutfall af VLF | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
Peningalegar eignir | 67,3 | 60,5 | 61,6 | 49,1 | 50,9 | 56,2 | 54,3 |
Skuldir | 119,0 | 110,2 | 109,0 | 95,3 | 84,2 | 75,5 | 68,7 |
Verðbréf | 45,6 | 43,0 | 42,3 | 38,9 | 34,0 | 28,8 | 24,2 |
Lántökur | 43,8 | 38,8 | 36,4 | 26,1 | 17,2 | 14,5 | 11,7 |
Innlendir lántökur | 19,0 | 18,2 | 16,2 | 12,7 | 9,0 | 10,0 | 7,3 |
Erlendir lántökur | 24,8 | 20,5 | 20,2 | 13,4 | 8,2 | 4,5 | 4,5 |
Lífeyrisskuldbindingar | 23,8 | 23,3 | 23,6 | 25,3 | 27,8 | 27,2 | 26,5 |
Viðskiptaskuldir | 5,8 | 5,1 | 6,6 | 5,0 | 5,1 | 5,0 | 6,3 |
Hrein peningaleg eign | -51,7 | -49,7 | -47,4 | -46,2 | -33,3 | -19,3 | -14,4 |
1Leiðrétting hefur verið gerð á uppgjöri ríkissjóðs 2017 í samræmi við leiðréttingu Fjársýslu ríkisins á ríkisreikningi sem birt var í tengslum við útgáfu ríkisreiknings 2018.
2Vegna tafa á gagnaskilum er vinnslutími á uppgjöri hins opinbera og landsframleiðslunnar ekki sá sami. Samneyslutölur í þessari útgáfu eru því aðrar en í birtum tölum landsframleiðslunnar. Samræming þessara uppgjöra mun fara fram í tengslum við næstu útgáfu árlegra þjóðhagsreikninga.