Tekjuafkoma hins opinbera var neikvæð um 288,3 milljarða króna árið 2021 samkvæmt bráðabirgðatölum eða sem nemur 8,9% af vergri landsframleiðslu ársins (VLF). Til samanburðar var afkoman árið 2020 neikvæð um 8,7% af VLF eða um 254 milljarða króna.
Áætlað er að heildartekjur hins opinbera á verðlagi hvers árs hafi aukist um 6,1% á milli áranna 2020 og 2021 og að heildarútgjöld hins opinbera hafi aukist um 7,4% á sama tíma.
Afkoma hins opinbera neikvæð á fjórða ársfjórðungi 2021
Áætlað er að tekjuafkoma hins opinbera hafi verið neikvæð um 89,5 milljarða króna á fjórða ársfjórðungi 2021 eða sem nemur 10,2% af VLF ársfjórðungsins. Í heild er áætlað að tekjur hins opinbera hafi aukist um 2,9% á fjórða ársfjórðungi borið saman við sama tímabil fyrra árs. Á sama tímabili er áætlað að heildarútgjöld hins opinbera hafi aukist um 9,0%.
Tekjur hins opinbera 40,4% af VLF
Tekjur hins opinbera eru áætlaðar 1.306,7 milljarðar króna árið 2021 eða sem nemur 40,4% af VLF. Til samanburðar mældust tekjur hins opinbera 1.231,6 milljarður króna árið 2020 eða 42,1% af VLF þess árs. Á verðlagi hvers árs jukust þar með tekjur hins opinbera um 75 milljarða á árinu 2021, borið saman við fyrra ár, eða um 6,1%. Þessi aukning í tekjum er viðsnúningur frá fyrra ári en tekjur hins opinbera drógust saman um 3,3% á milli áranna 2019 og 2020.
Heildartekjur ríkissjóðs árið 2021 eru áætlaðar 911,5 milljarðar króna og að þær hafi aukist um 5,1% frá árinu 2020. Tekjur sveitarfélaga eru áætlaðar 434,8 milljarðar króna sem er um 7,4% aukning frá fyrra ári. Heildartekjur almannatrygginga jukust um 6% á tímabilinu og eru áætlaðar alls 379,6 milljarðar króna á árinu 2021. Rétt er að benda á að 99,5% tekna almannatrygginga renna úr ríkissjóði. Hjá ríkissjóði eru framlögin gjaldfærð undir fjárframlög til opinberra aðila. Þegar tekjur og gjöld hins opinbera eru tekin saman er framlögum á milli opinberra aðila eytt út til þess að koma í veg fyrir ofmat á tekjum og gjöldum.
Uppgjör hins opinbera í meðferð Hagstofu Íslands er unnið samkvæmt þjóðhagsreikningakerfi Evrópusambandsins og er meðferð á sölu eigna og tekjur af hlutdeildarfélögum og samrekstri frábrugðin uppgjöri Ríkisreiknings og sveitarfélaga. Í uppgjöri Hagstofunnar eru tekjur af sölu eigna, hlutdeild af tekjum og virðisbreytingum eigna eingöngu færðar um efnahagsreikning. Eingöngu eru tekjufærðar tekjur af fyrirtækjum í eigu hins opinbera í formi arðgreiðslna að hámarki sem nemur hagnaði fyrra árs.
Útgjöld hins opinbera 49,3% af VLF
Útgjöld hins opinbera eru áætluð 1.595,0 milljarðar króna árið 2021 eða sem nemur 49,3% af VLF. Til samanburðar námu útgjöldin 1.485,6 milljörðum króna árið 2020 eða 50,7% af VLF þess árs. Heildarútgjöld ríkissjóðs eru áætluð 1.177,6 milljarðar króna árið 2021 sem er aukning um 6,7% frá fyrra ári. Áætluð útgjöld sveitarfélaga nema 466,4 milljarðar króna á árinu 2021 og nemur aukningin 7,9% frá fyrra ári.
Samneysluútgjöld hins opinbera, þ.e. launaútgjöld, kaup á vöru og þjónustu og afskriftir að frádreginni sölu á vöru og þjónustu, námu 886,7 milljörðum króna eða 27,4% af VLF árið 2021. Er það aukning um 8,8% á milli ára. Launakostnaðurinn vegur þyngst og er áætlað að hann hafi aukist um 9,3% frá árinu 2020.
Áætluð fjárfestingarútgjöld hins opinbera námu 134,6 milljörðum króna 2021 eða sem nemur 4,2% af VLF ársins. Sem hlutfall af VLF ársins hefur fjárfesting hins opinbera aukist síðustu ár og á verðlagi ársins er áætlað að fjárfesting hins opinbera hafi aukist um 21,2 milljarða króna á milli áranna 2020 og 2021.
Bráðabirgðatölur ársins 2021 benda til þess að félagslegar tilfærslur til heimila hafi numið 304,6 milljörðum króna sem er aukning um 3,2% frá 2020. Á árinu 2020 jukust útgjöld hins opinbera vegna félagslegra tilfærslna um 32,8% frá fyrra ári. Þessa aukningu má að langstærstum hluta rekja til áhrifa kórónuveirufaraldursins og aðgerða stjórnvalda honum tengdum. Áætluð vaxtagjöld hins opinbera námu 132,4 milljörðum króna og sem hlutfall af VLF námu þau 4,1% á árinu 2021 sem er svipað hlutfall og á árinu 2020. Vaxtagjöld hins opinbera hafa farið lækkandi síðustu ár og nam hlutfallið 6,8% árið 2015.
Áætlað er að heilbrigðisútgjöld hins opinbera hafi numið 271,4 milljörðum króna 2021 eða 18% af heildarútgjöldum hins opinbera. Er það aukning um 12,4% frá fyrra ári eða sem nemur um 30 milljörðum króna. Þar af er áætlað að tæplega 13 milljarðar geti talist sem bein útgjöld vegna kórónuveirufaraldursins.
Útgjöld hins opinbera til fræðslumála eru áætluð 227,4 milljarðar króna 2021 eða 15% af heildarútgjöldum hins opinbera. Er það aukning um 8% frá árinu 2020. Sem hlutfall af VLF ársins mælist lítillegur samdráttur í útgjöldum til fræðslumála en hafa ber í huga að landsframleiðsla jókst töluvert á árinu 2021 eftir umtalsverðan samdrátt 2020.
Áætlað er að 50,4% útgjalda hins opinbera til fræðslumála renni til grunnskólastigsins, eða sem nemur 3,5% af VLF, til framhaldsskólastigsins 15,9%, eða sem nemur 1,1% af VLF, og til háskólastigsins 17,1% af fræðsluútgjöldum hins opinbera eða 1,2% af VLF.
Heildarskuldir hins opinbera námu 109,7% af VLF í lok árs 2021
Hrein peningaleg eign hins opinbera er áætluð neikvæð um 1.116,1 milljarð króna í árslok 2021 eða sem nemur 34,5% af VLF ársins. Peningalegar eignir hins opinbera námu 2.432,0 milljörðum króna í árslok 2021, eða 75,2% af VLF, og heildarskuldir hins opinbera námu samkvæmt áætlun 3.548,1 milljarðar króna í lok ársins 2021 eða 109,7% af VLF samanborið við 114% í árslok 2020. Á tímabilinu 2012 til 2018 fóru skuldir hins opinbera minnkandi en í kjölfar hallarekstrar hins opinbera frá árinu 2019 tóku skuldir hins opinbera að aukast aftur.
Heildarskuldir ríkissjóðs eru áætlaðar 3.109,2 milljarðar króna á árinu 2021 og nemur hækkunin 170,8 milljörðum króna frá fyrra ári. Áætlaðar skuldir sveitarfélaga eru 444,1 milljarður króna og hækka um rúma 39 milljarða króna frá árinu 2020.
Sérstakar aðstæður vegna kórónuveirufaldursins á árunum 2020 og 2021 hafa orsakað töluverðan hallarekstur þar sem tekjustofnar hafa dregist saman og útgjöldin aukist. Hallarekstur hins opinbera árið 2021 virðist að mestu fjármagnaður með lántöku en áætlað er að lántökur hins opinbera, þar sem búið er að netta út innbyrðis lán, hafi í lok árs 2021 numið 24,5% af VLF ársins í samanburði við 21,1% í árslok 2020.
Afkoma hins opinbera ásamt tölum um eignir og skuldir eru áætlaðar út frá bráðabirgðatölum. Niðurstöður munu taka breytingum þegar endanlegt uppgjör liggur fyrir í útgáfu í september 2022.