Samkvæmt fyrsta mati, byggðu á fyrirliggjandi gögnum, er áætlað að afkoma hins opinbera hafi verið jákvæð um 4,6 milljarða á fyrsta ársfjórðungi 2025, eða sem nemur 0,4% af vergri landsframleiðslu (VLF) ársfjórðungsins. Til samanburðar er afkoma hins opinbera á fyrsta ársfjórðungi 2024 áætluð neikvæð um 4,3 milljarða. Talnaefni fyrir 2024 byggir enn á bráðabirgðagögnum og munu niðurstöður því taka breytingum þegar uppgjör liggur fyrir í september næstkomandi. Afkoma hins opinbera var síðast jákvæð árið 2018.
Athygli er vakin á því að samhliða þessari útgáfu hefur verið gerð heildarendurskoðun á tímaröðum fjármála hins opinbera fyrir árin 1998-2024. Nánari umfjöllun er að finna neðar í þessari frétt.
Í heild er áætlað að tekjur hins opinbera hafi aukist um 9,3% frá fyrsta ársfjórðungi 2024. Vegur þyngst auknar tekjur vegna skatta á tekjur og hagnað, sem áætlað er að hafi aukist um 8,7% frá sama tímabili fyrra árs, ásamt auknum tekjum vegna skatta á vöru og þjónustu sem jukust um 11,4%.
Gert er ráð fyrir að heildarútgjöld hafi aukist um 7,4% á fyrsta ársfjórðungi 2025 frá sama tímabili fyrra árs. Samneysluútgjöld hins opinbera halda áfram að aukast en áætlað er að launakostnaður hafi aukist um 8,2% og útgjöld vegna kaupa á vöru og þjónustu um 9,0%. Einnig er töluverð aukning í félagslegum tilfærslum til heimila, en bráðabirgðagögn benda til þess að þær hafi aukist um 11,7%.
Vert er að hafa í huga að afmörkun hins opinbera í þjóðhagsreikningum og í talnaefni um fjármál hins opinbera miðast við evrópska þjóðhagsreikningastaðalinn (ESA2010). Með hinu opinbera teljast meðal annars lánasjóðir ríkissjóðs sem hafa veruleg áhrif á vaxtatekjur og gjöld þess. Í greinagerð sem gefin var út 30. nóvember 2020 er fjallað sérstaklega um aðferðafræðilegan grundvöll geiraflokkunar og úrlausn álitamála er snúa að flokkun fyrirtækja og stofnana í eigu ríkisins.
Heildarendurskoðun tímaraða fjármála hins opinbera 1998-2024
Samhliða birtingu fjármála hins opinbera fyrir fyrsta ársfjórðung 2025 birtir Hagstofa Íslands niðurstöður endurskoðunar tímaraða í takt við heildarendurskoðun þjóðhagsreikninga þann 30. maí (e. benchmark revision). Endurskoðunin er í samræmi við samþykkta stefnu og leiðbeiningar Hagstofu Evrópusambandsins (Eurostat) um reglulegar heildarendurskoðanir þjóðhagsreikninga og samræmda tímasetningu þeirra. Slíkar endurskoðanir eru framkvæmdar að lágmarki á fimm ára fresti og miða þær að því að innleiða nýjar aðferðir, bæta gögn og tryggja samræmi við alþjóðlega staðla. Slíkar endurskoðanir gera Hagstofu Íslands kleift að taka inn nýjar gagnaheimildir og breyttar aðferðir með það að markmiði að viðhalda og styrkja gæði niðurstaðna.
Samhliða útgáfu þjóðhagsreikninga 30. maí síðastliðinn var gefin út greinagerð með nánari útlistun á helstu atriðum endurskoðunar þjóðhagsreikninga og áhrifum þeirra á landsframleiðslu. Þar er meðal annars fjallað um endurskoðun á óbeint mældri fjármálaþjónustu (FISIM). Endurmat á FISIM hefur ekki áhrif á afkomu hins opinbera, en það hefur áhrif til lækkunar á samneyslu og til hækkunar á vaxtagjöldum hins opinbera.
Fjárfesting ríkissjóðs hefur verið uppfærð með gögnum um uppbyggingu á varnarsvæðinu á Keflavíkurflugvelli. Þrátt fyrir að uppbyggingin sé að miklu leyti fjármögnuð af Bandaríkjunum og mannvirkjasjóði NATO er ljóst að íslenska ríkið er eigandi og ber ábyrgð á þessum eignum og ber því að færa þessa uppbyggingu sem fjárfestingu hjá hinu opinbera. Þessi endurskoðun hefur ekki áhrif á afkomu hins opinbera, þar sem á móti er tekjufærð fjármagnstilfærsla frá erlendum opinberum aðilum og alþjóðastofnunum. Í heild eru nú færðir inn tæpir 17 milljarðar sem dreifast yfir tímabilið 2018-2024.
Í kjölfar ábendinga frá Eurostat hefur aðferðafræði við afskriftir á fjármunaeign hins opinbera verið endurskoðuð. Fylgt er aðferðafræði sem byggir á niðurstöðum skýrslu sem sérfræðihópur á vegum Eurostat vann að. Líftími eigna hefur verið endurmetinn og hlutfall afskrifta hækkað til samræmis, þannig hækkar afskriftahlutfall mannvirkja úr 2,5% í 4,5% og afskriftir vega úr 3% í 4,5%. Þessi breytta aðferðafræði hefur ekki áhrif á afkomu hins opinbera, en hún hefur áhrif á samneyslu hins opinbera til hækkunar og á móti til lækkunar á hreinni fjárfestingu hins opinbera.
Tegundaflokkun tekna og gjalda hins opinbera hefur verið endurskoðuð í ljósi ítarlegri gagna og ábendinga frá Eurostat. Endurskoðuð tegundaflokkun hefur ekki áhrif á afkomu ríkissjóðs, en í tilfellum þar sem ítarlegri gögn bættu tegundaflokkun sem snýr að tilfærslum til sveitarfélaga hafði endurskoðunin áhrif á afkomu sveitarfélaga og þar af leiðandi afkomu hins opinbera. Við heildarendurskoðun talna var jafnframt leitast við að minnka misræmi sem verið hefur milli afkomu sveitarfélaga í útgáfu Hagstofu og sambærilegra talna úr ársreikningum sveitarfélaga. Endurskoðunin náði aftur til ársins 2013. Niðurstaðan varð sú að eftirfarandi liðir voru endurskoðaðir: Skattar á tekjur og eignir, framleiðslustyrkir, vextir og verðbætur, fjármunamyndun, tilfærslur til félagasamtaka og heimila, kaup og sala á vöru og þjónustu og aðrar tekjur. Endurskoðunin hafði áhrif á afkomu sveitarfélaga og þar af leiðandi á afkomu hins opinbera.