Rekstraraðilar í landbúnaði (án svína- og alifuglaræktar) skiluðu hagnaði upp á tæplega 2,5 milljarða króna árið 2023 sem mátti nær alfarið rekja til aukins hagnaðar í sauðfjárrækt. Þá jukust tekjur landbúnaðarins um rúmlega 8% og var sú þróun í samræmi við verðbólgu ársins. Skýr merki voru hins vegar um áhrif hærra vaxtastigs í flestum greinum og jókst fjármagnskostnaður um 16% á árinu með tilsvarandi áhrifum á afkomu greina og efnahagsstöðu. Loks hélt búum áfram að fækka og voru tæplega 2.500 rekstraraðilar starfandi í þessum fimm greinum landbúnaðar árið 2023 eða 4% færri en árið áður.
Aukning tekna í takt við verðbólgu
Heildartekjur í landbúnaði jukust um tæplega 4,8 milljarða króna árið 2023 og voru ríflega 62,7 milljarðar króna samanborið við 57,9 milljarða árið áður. Þetta var 8,3% hækkun frá fyrra ári og jafnframt nokkuð minni aukning en árið 2022 þegar tekjurnar jukust um tæplega 13%. Aukning teknanna var enn fremur í takt við verðlagsbreytingar en vísitala neysluverðs hækkaði um 8,8% á árinu 2023.
Meginþorra tekjuaukningarinnar mátti rekja til kúabúa en tekjur þeirra jukust um tæpa 2,5 milljarða króna árið 2023. Þar af var um 1,3 milljarða króna tekjuaukning hjá kúabúum á Suðurlandi. Kúabú voru enn fremur langsamlega stærsta greinin með tekjur upp á 33 milljarða króna eða ríflega helming samanlagðra tekna þessara fimm greina landbúnaðar. Tekjur sauðfjárbúa jukust einnig um 840 milljónir króna þar sem um 619 milljóna króna aukning var á Norðurlandi. Þá var rúmlega eins milljarðs króna aukning í garðrækt og plöntufjölgun. Loks jukust tekjur sauðfjár-, kúa- og annarra nautgripabúa á öllum landsvæðum nema á höfuðborgarsvæðinu og Vesturlandi. Mest var aukning tekna á Norðurlandi eystra og Suðurlandi. Tekjur jukust í öllum fimm greinum landbúnaðar.
Aukinn hagnaður hjá sauðfjárbúum
Heildarafkoma greinanna batnaði sömuleiðis á árinu og skiluðu þær alls tæplega 2,5 milljarða króna hagnaði sem var aukning um 27% eða 529 milljónum krónum meira en árið 2022. Þetta mátti nær alfarið rekja til aukins hagnaðar hjá sauðfjárbúum en afkoma þeirra batnaði um 505 milljónir króna á árinu. Þar af batnaði afkoma sauðfjárbúa á Norðurlandi eystra um 317 milljónir króna. Allar greinarnar skiluðu hagnaði nema loðdýrarækt og batnaði efnahagsstaða landbúnaðarins samhliða því. Afkoma dróst samt sem áður saman í garðrækt og plöntufjölgun auk þess sem lítilsháttar samdráttur var á hagnaði kúabúa á milli ára. Kúabú skiluðu engu að síður mestum hagnaði af þessum fimm greinum landbúnaðar eða um 1,2 milljörðum króna. Þegar horft er til landsvæða í rekstri sauðfjár-, kúa- og annarra nautgripabúa batnaði afkoman áberandi mest á Norðurlandi eystra.
Vaxandi fjármagnskostnaður
Samanlögð rekstrargjöld greinanna jukust um rúmlega 6% árið 2023 og námu þau um 54 milljörðum króna samanborið við 51 milljarð árið áður. Vöru- og hráefniskostnaður breyttist tiltölulega lítið á milli ára í flestum greinum eða um samtals 2,4% og lækkaði hann til að mynda í sauðfjárrækt um 3,1%. Þá þróaðist launakostnaður nokkurn veginn í samræmi við verðbólgu. Meira bar á öðrum rekstrarkostnaði sem jókst um tæplega 1,5 milljarða króna en líkt og í öðrum atvinnugreinum jókst fjármagnskostnaður einnig mikið á árinu eða um tæplega 16%. Aukinn fjármagnskostnaður var enn fremur megin orsakavaldur lægri afkomu hjá kúabúum en afkoma fjármagnsliða þeirra versnaði um 22% á milli ára. Gagnstæðra áhrifa gegndi hins vegar hjá sauðfjárbúum þar sem afkoma fjármagnsliða batnaði samfara minnkandi skuldsetningu.
Áframhaldandi fækkun búa
Loks hélt búum í landbúnaði áfram að fækka en alls voru 2.479 rekstraraðilar starfandi árið 2023 sem var 4% færra en árið 2022 þegar 2.571 var starfandi. Mest fækkaði sauðfjárbúum (-71) en almennt var fækkun í öllum greinum nema í annarri nautgriparækt (+1). Þá var fækkun í öllum landshlutum og mest á Suðurlandi þar sem jafnan eru flest bú. Síðan 2008 hefur búum og rekstraraðilum í landbúnaði fækkað um 16% eða 470 á landinu öllu.
Um gögnin
Útgefnar tölur eru bráðabirgðatölur og verða uppfærðar við næstu birtingu.
Rekstrartekjur: Sundurliðun á rekstrartekjum var hætt frá og með árinu 2017 þar sem framtal vegna búnaðargjalds (RSK 1.09) var lagt niður árið 2016. Framtalið var lagt til grundvallar skiptingu rekstrartekna í tekjur nautgriparæktar vegna aðalbúgreina og aukabúgreina. Eftir 2016 er skiptingin ekki lengur möguleg og slík sundurliðun tekna því ekki birt.
Flokkun: Bændur sem eru í blönduðum rekstri teljast starfandi í þeirri atvinnugrein sem skilar þeim hlutfallslega mestum tekjum. Þannig eru til dæmis einstaka stór sauðfjárbú skráð á meðal kúabúa eða annarra nautgripabúa enda tekjur þeirra meiri af kúa- eða nautgriparækt en sauðfjárrækt.
Fjöldi: Tölur um fjölda eiga við um alla aðila í landbúnaði sem skila rekstrarframtali og geta t.d. innihaldið aðila án tekna sem þó hafa eignir og skuldir á árinu.