Laun hækkuðu að jafnaði um 0,4% á milli mánaða í maí 2021 samkvæmt launavísitölu. Síðastliðna tólf mánuði hefur launavísitalan hækkað um 7,5%.

Skýring: Launavísitala er reiknuð og birt skv. lögum nr. 89/1989. Vísitalan miðast við reglulegt tímakaup í hverjum mánuði.

Áhrif vinnutímastyttinga í kjarasamningum, sem gerðir voru árin 2019 og 2020 og teljast ígildi launabreytinga, komu fyrst fram í launavísitölu í nóvember 2019. Frá þeim tíma til og með maí 2021 hefur launavísitalan hækkað um 13,0%, en metin hækkun án áhrifa af styttingu vinnutíma er 11,6%. Áhrif styttingar voru mest í janúar 2020 og janúar 2021. Í janúar 2020 voru áhrif á launavísitölu um 0,6 prósentustig vegna styttingar vinnutíma verslunarmanna og starfsmanna fjármálafyrirtækja og um 0,4 prósentustig í janúar 2021 vegna styttingar vinnutíma dagvinnufólks í opinbera geiranum. Fyrsta mat af áhrifum styttingu vinnutíma vaktafólks í opinbera geiranum í maí 2021 á launavísitölu er um 0,1 prósentustig en um er að ræða bráðabirgðamat sem getur tekið breytingum. Hagstofan mun birta frekari upplýsingar um áhrif vinnutímastyttinga á launavísitölu í september næstkomandi.

Stytting vinnuvikunnar og áhrif á launavísitölu
Í lögum um launavísitölu nr. 89/1989 kemur fram að breytingar á vinnutíma og samsetningu hans skuli ekki hafa áhrif á vísitöluna nema um sé að ræða samningsbundnar breytingar sem jafna má til launabreytinga. Í kjarasamningum sem gerðir voru á árunum 2019 og 2020 voru ákvæði um styttingu vinnutíma sem hafa áhrif til hækkunar á launavísitölu þar sem verð vinnustundar hækkar þegar færri vinnustundir eru að baki launum. Útfærslur styttingar eru mismunandi, svo sem dagleg stytting eða styttri vinnudagur einu sinni í viku, en þær hafa sömu áhrif á launavísitölu þar sem heildarstytting er sú sama.

Fjallað var um áhrif vinnutímabreytinga, sem komið hafa til framkvæmda á almennum vinnumarkaði, á launavísitölu í frétt Hagstofu Íslands frá 22. maí 2020. Þar kom fram að í sumum kjarasamningum er kveðið á um styttingu vinnutíma á ákveðnum tíma meðan aðrir samningar kveða á um heimild starfsfólks og stjórnenda á einstökum vinnustöðum til þess að semja um styttingu vinnutíma, þá oft samhliða niðurfellingu á fastákveðnum kaffitímum og koma þá sveigjanleg neysluhlé í stað þeirra. Vinnutímastytting, sem er tilkomin vegna niðurfellingar á neysluhléum eða samþjöppun, hefur ekki áhrif á launavísitölu þegar einungis er um að ræða breytingu á viðveru.

Í kjarasamningum á opinberum markaði er kveðið á um styttingu vinnuvikunnar frá 1. janúar 2021 hjá launafólki á mánaðarlaunum í dagvinnu. Fjallað var um áhrif þeirra breytinga á launavísitölu í frétt Hagstofu Íslands frá 23. febrúar 2021. Stytting vinnuvikunnar hjá vaktavinnufólki á opinberum vinnumarkaði tók hins vegar gildi þann 1. maí 2021 og hefur áhrif á launavísitölu maímánaðar. Hjá vaktavinnufólki fækkar vinnustundum á viku úr 40 í 36 auk þess sem ýmsar breytingar eru gerðar á launasetningu. Þannig falla til dæmis niður greiðslur vegna kaffitíma, vaktaálagsflokkum er fjölgað, greiðslum vegna breytinga á vaktaplani er breytt og tekinn upp vaktahvati. Einnig telja vinnustundir utan dagvinnu mismunandi inn í vinnuskyldu og þannig getur vinnustundum fækkað í allt að 32 stundir á viku. Ekki liggja fyrir upplýsingar um viðbótarstyttingu úr 36 stundum í 32 og mun hún því fyrst um sinn ekki hafa áhrif á launatölfræði Hagstofunnar. Fyrir styttingu fékk vaktavinnufólk sérstakar greiðslur þar sem það hafði ekki skilgreinda matar- og kaffitíma en nú falla þessar greiðslur niður sem dregur úr áhrifum styttingar til hækkunar á launavísitölu. Er það í samræmi við útfærslu Hagstofunnar þegar hætt var að greiða fyrir kaffitíma iðnaðarmanna 1. apríl 2020 samanber frétt Hagstofunnar þann 22. maí 2020.

Fyrirséð er að stytting vinnutíma hafi frekari áhrif á launavísitölu á næstu mánuðum. Þannig munu félagar í Samiðn, Félagi hársnyrtisveina, Grafíu, VM - félagi vélstjóra og málmtæknimanna, Matvís og RSÍ geta tekið einhliða ákvörðun um það að hætta töku kaffitíma og stytt þá vinnutíma um 9 mínútur til viðbótar þann 1. janúar 2022. Með samkomulagi starfsmanna og launagreiðanda er hægt að stytta vinnutímann um allt að 13 mínútur en sú heimild tók gildi 1. apríl 2020.

Um launavísitölu
Launavísitala mælir breytingar reglulegra launa sem greidd eru fyrir umsaminn vinnutíma, hvort sem um er að ræða greidda dagvinnu eða vaktavinnu. Í reglulegum launum er tekið tillit til hvers konar álags- og bónusgreiðslna, svo sem fasta/ómælda yfirvinnu, sem gerðar eru upp á hverju útborgunartímabili. Tilfallandi yfirvinnugreiðslur eru ekki hluti reglulegra launa né aðrir óreglulegir launaliðir, eins og eingreiðslur eða leiðréttingar, sem ekki eru gerðir upp á hverju útborgunartímabili hjá launagreiðanda. Niðurstöður launavísitölu byggja á launagögnum Hagstofunnar. Nánari upplýsingar um aðferðir launavísitölu má finna í lýsigögnum um launavísitölu.

Vakin er athygli á því að Hagstofan birtir einnig aðra mælikvarða en launavísitölu til þess að gefa skýrari heildarmynd af launum og launabreytingum. Má þar nefna vísitölu heildarlauna sem varpar ekki einungis ljósi á verðbreytingu einingarverðs greiddra stunda eins og launavísitala heldur tekur hún einnig til annarra breytinga svo sem á samsetningu vinnutíma, vinnuafls og óreglulegra greiðslna. Enn aðra mynd gefur summa staðgreiðsluskyldra launa sem gefur tímanlega vísbendingu um launatekjur einstaklinga. Almennt dregst launasumma saman þegar fjöldi starfandi einstaklinga og vinnustundum fækkar sem hefur verið tilfellið eftir að kórónuveirufaraldurinn skall á. Þær breytingar á vinnumarkaði hafa hins vegar ekki áhrif á launaþróun samkvæmt launavísitölu sem mælir verðbreytingu á vinnustund hjá þeim sem eru í vinnu.

Talnaefni

Nánari upplýsingar

Deila